Neden girişimci olmak istersiniz? Daha çok para kazanmak için mi? Kendi kurallarınız içinde mi hareket etmek istiyorsunuz? Bu kadarı yetmedi, çok özel bir sorunu çözme hayali için mi? Bunların hepsi harika birer neden.
Girişimciliğin en heyecan veren yanlarından biri, sadece kendinizin belirleyeceği alanlar dahilinde size özel bir iş yapma fırsatı da veriyor olmasıdır. Bu aynı zamanda kendi kariyer sürecinizin tüm sorumluluğunu alarak kendi rotanızı belirleme şansı da sunmaktadır. Girişimciliğin bu güçlü çekiciliğini bir sorunu çözerek parçası olduğunuz dünyaya hizmet etmeniz de mümkün. Bunun adına sosyal girişimcilik deniyor.
Sosyal Girişimcilik Nedir?
Dees ve Hass (1998)1, sosyal girişimciliğin farklı kişiler için farklı anlamlar ile yüklü olduğunu savunmaktadır. Araştırmacılara göre kâr amacı gütmeyen bir örgüt olarak kurulan pek çok yapı zamanla kâr amacı güden ya da gelir yaratan örgüt şeklini almaktadır. Bazı araştırmacılar kâr amacı gütmeyen örgüt kuran herkesi sosyal girişimci olarak kabul etmektedir. Bir grup ise faaliyetlerinin içine sosyal sorumluluk aktaran her örgütü sosyal girişimci olarak kabul etmektedir. Sosyal girişimcilik kavramı için birçok farklı yaklaşımla farklı tanım önerileri olmakla birlikte Birleşik Krallık merkezli Sosyal İşletmeler Koalisyonu’nun önerdiği üç temel ortak karakteristik vardır2:
1. İşletme yönelimi: Sosyal girişimler, bir pazarda doğrudan bir ürün ya da hizmet üretmektedir.
2. Sosyal amaçlar: Bu işletmeler, açık ve net bir şekilde sosyal/çevresel sorunlara yönelik amaç belirlemektedir; yerel hizmetlere erişim, iş sahası yaratma vb. Etik değerlere bağlıdırlar ve karar alma süreçlerinde bu değerler güçlüdür. Elde ettikleri kârlar prensip gereği çözüm hedeflerini başarmak için yeniden yatırım olarak kullanılmaktadır.
3. Sosyal sahiplik: Birçok sosyal girişim yapısı sosyal sahiplik olarak karşımıza çıkmaktadır. Yönetim ve sahiplik yapılarında çok seslilik vardır, paydaşlar da karar alma sürecinde söz hakkına sahiptir. Hesap verilebilirlik adına daha geniş bir alana rapor hazırlamaktadırlar, raporlamalar sosyal etki üzerine bütünlükçü bir yaklaşımla ortaya konmaktadır.
Bu çerçeveden bakıldığında sosyal girişimler, sosyal bir amacı olan (bir sosyal sorunu azaltmak ya da en aza indirmek), sosyal değer üretmek adına özel sektörde aşina olduğumuz inovasyon, finansal disiplin ve uygulama yönetimini araç olarak kullanan işletmelerdir.
Neden İnsanlar Bunu Yapıyorlar?
Sosyal medya, kitle fonlamaları, mobil teknolojiler, maker hareketleri gibi teknolojik ilerlemeler sayesinde ürün ve hizmet üretiminde bireylerin yaratıcılıklarına daha fazla yer açılabilmektedir. Yani bunun yapılıyor olmasının ilk nedeni artık yapabiliyor olmalarıdır.
Sosyal girişimcilere dair ana gözlemlerden birisi, amaçları için derin ve güçlü tutkuları olduğudur. Kendi kariyerlerini bir amaç için riske atabilme cesaretine sahiplerdir. Bir farklılık yaratmayı önemsemektedirler. Bir diğer neden de bunu yapmak istiyor olmalarıdır.
Bir diğer sebebi ise global ölçekte de geldiğimiz sosyal dinamiklerdir. Lokalden globale birçok sosyal sorun gittikçe artarken, iyi eğitim almış, sosyal sorumluluk alan bir grubun iş bulabilmesi için sahalar da azalmaktadır. Kendi ihtiyaçlarını karşılamak için çalışabilecek bu grup kendi ihtiyaçlarını karşılamanın ötesinde hizmet etme davranışı geliştirebilmektedir.
Nasıl Çalışıyorlar?
Sosyal girişimler için amaç sosyal etkiyi olumlu yönde arttırabilmek için ikili ve hatta üçlü seviyelendirmelerle yapılandırma oluşturmaktır3:
1. Karşılıklı tazminat: Bir grup tüketici hizmet için ödemeyi yapar, buradan kazanılan gelir ile dezavantajlı grubun ihtiyaçlarından biri karşılanır.
2. Hizmet için ödeme: Dezavantajlı bir grup doğrudan hizmet ya da ürün için bir miktar öder.
3. İstihdam ve yetkinlik eğitimleri: Ana amaç çalışanlar için, yaşanabilir standartlarda maaş sağlamak, yetkinlik geliştirmek ve yararlanıcılara iş eğitimleri sunmaktır.
4. Pazar arabuluculuğu: Yararlanıcılar, ürün ve hizmeti üretirler, sosyal girişim ise bu ürün ve hizmetlerin daha geniş bir pazara ulaşmasını sağlar.
5. Pazar bağlayıcılığı: Sosyal işletme yararlanıcıların yeni pazarlara ve kaynaklara ulaşmasını kolaylaştırır.
6. Bağımsız destek: Sosyal işletmeler, yararlanıcılar ve sosyal etki yapısından ayrı bir pazar için ürün ve hizmet üretirler, buradan elde edilen kazançlar da sosyal programlar için kaynak olarak kullanılır.
7. Kooperatifler: Kâr amaçlı ya da kâr amacı olmadan da kurulabilirler, ürün ve hizmetin üreticileri yönetimde söz hakkına sahiptir, bizzat ortak olarak masada otururlar.
Biraz daha açıklayıcı olması adına dünyadan ve ülkemizden örnekler:
1. Karşılıklı tazminat: Toms Ayakkabıları, (https://www.toms.com/improving-lives) ilk kuruluşundan itibaren sosyal bir işletmedir. İlk başlanırken, her satın alınan bir çift ayakkabı için ihtiyaç sahiplerine bir çift ayakkabı ulaştırılırken gittikçe büyüyen işletme bugün ürün dışında birçok farklı hizmete de destek olmaktadır.
2. Hizmet için ödeme: İçilebilir su elde etmek birçok ülkede hâlâ oldukça önemli bir sorun. Water Health International (http://www.waterhealth.com/), su temizleme hizmetini ulaşılabilir kılarken direkt yararlanıcıdan ödemesini almaktadır. Adana’da bulunan Nöbetçi Kütüphane (www.nk.com.tr), öğrenciler için ders çalışma alanlarını arttırırken sosyalleşmelerini sağlamak adına kurulmuş bir kütüphanedir ve kullanan öğrencilerden alınan ödemelerle ayakta kalmaktadır.
3. İstihdam ve yetkinlik eğitimleri: Down Cafe (http://www.downcafe.org/), down sendromlu nüfus için yeni bir istihdam alanı yaratmak ve yetkinlik kazandırmak adına kurulmuş bir kafedir.
4. Pazar arabuluculuğu: Good for Trust (https://good4trust.org/about) Türkiye’nin iyilik markalarının daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamak için kurulmuştur. Geniş bir ürün skalası ile güvenli ticaret alanını tutmak üzere çalışmaktadır.
5. Pazar bağlayıcılığı: İmece fonlama siteleri, (www.kickstarters.com, www.indiegogo.com) sosyal fayda üretmek adına yola çıkan, ürün ve hizmet geliştirme ve üretim aşamalarına destek toplamak adına hazırlanan platformlardır.
6. Bağımsız destek: Türkiye’de bunu örnekleyen iktisadi işletmeler çoğunlukla sivil toplum kuruluşlarının bünyelerinde kurulmaktadır. Örneğin, Tema (www.tema.org.tr), bünyesinde özel gün kartları ve nikâh davetiyeleri örnekleri basarak buradan gelen kaynağı Türkiye’nin ağaçlandırılması için kullanmaktadır.
7. Kooperatifler: Sosyal amaçlı kooperatifler gün geçtikçe ülkemizde de artmaya başlamıştır. Özellikle kadın ve genç istihdamını desteklemek, yerel ekonomiyi hareketlendirmek adına birçok kooperatif kurulmaktadır. Genç İşi Kooperatif (https://www.gencisi.org/), sosyal kalkınma projelerinde paydaşlık ve yürütücülük yapmaktadır.
Neden Önemli?
Sosyal girişimcilik, farklı formlarda yüzlerce yıldır var iken son dönemde çerçevesi ve kavramsallaştırılması üzerine çalışmalar yoğunlaşmaktadır. Adı bu olmadan önce de tarihte devletin ve özel sektörün karşılayamadığı ya da karşılamayı tercih etmediği ihtiyaçlar vardı. Vakıflar, dernekler vb. sivil toplum organizasyonları ellerinden geldiğince çalışıyorlardı ve hâlâ da çalışmaya devam ediyorlar. Ancak dünyada insan nüfusu ve ihtiyaçları hızla artarken sosyal, çevresel ve ekonomik krizler de beraberinde artmaya devam etmekte. Bunun doğal sonucu olarak insanların çözüm önerileri de hızla artmakta. Girişimcilik, araç olarak adaptasyon kabiliyeti yüksek ve nispeten daha hızlı sonuç getirebilecek akıllı bir çözüm önerisi olma kapasitesine sahip. Bu araca yeni bir şekil vermek, yani mevcut yapılanmanın paraya yönelik değil de iyiye yönelik yeniden form kazanması, durum ve koşullar itibari ile oldukça umut dolu bir geleceğe işaret etmektedir. Bize, kendilerine ve dünyaya daha sorumlu davranabilen sosyal girişimciler, sahip oldukları yetkinlikleri paylaşırken daha bütünlükçü bakabilecek liderlerin ve “mümkün”lü geleceğin habercileridirler.
1. Dees, J. G., ve Hass, M. P. (1998). The meaning of “Social Entrepreneurship”. Kansas, MO: The Kauffman Center for Entrepreneurial.
2. Sosyal İşletmeler Koalisyonu, www.socialenterprise.org.uk, “Social Enterprise Definitions”
3. The Sedge, Lunch&Grow an Impactful Social Enterprise, www.thesedge.org, 22 Awesome Social Enterprise Business Ideas
Yazar: Sezin İlbasmış Dindaroğlu