Sosyal girişimciler, girişimciler gibi güçlü ve sürdürülebilir iş yapıları kurmaya çalışan ancak bunu merkeze kâr amacı yerine bir sorunun çözümünü alarak yapan kişilerdir. Sosyal girişimciler, eğitim, sağlık, çevre gibi alanlarda dönüşüm ve sosyal inovasyon çalışmaları yürütürler. Hayallerini kurdukları dünya için hizmet etme motivasyonu taşıyan kişilerdir.
Sosyal girişimciler, birer lider ya da vizyon sahibi uygulayıcılardır. Büyük ölçüde, sistemik ölçekte ve sürdürülebilir sosyal değişim için farklı yaklaşımlar geliştirirler; bunlar mevcut yaklaşımların yeni bir yorumu ya da eski ve yeninin birleştirilmiş hali olabilir. Bu yüzden sosyal girişimcilerin hayalperest oldukları kadar uygulamaya dair güçlü bir tutkuya sahip oldukları da söylenebilir.
Öncelikli olarak sosyal ve çevresel değer üretimine odaklanırken, finansal olarak da değer üretimini optimize etmeye çalışırlar. Bu da çoklu alanlara dair okuma, gözlem ve takip becerisine sahip olduklarının göstergesidir.
Bir sosyal soruna, yeni bir yaklaşım, yeni bir ürün ya da hizmet geliştirmektedirler. Bilindiği üzere, yenilik ile merak duygusu arasında güçlü bir ilişki vardır. Sosyal girişimciler, merak üzerinden bilme ve yapma davranışlarını bir arada tutmaktadırlar. Merakla da beslenen risk alma güçlerini, olumlu bir değişim için kullanmaktadırlar.
Sosyal girişimcilerin, geri bildirimlere sürekli olarak yanıt vermek adına uyum becerileri çok gelişmiştir. Bu uyum becerileri değişen koşullar karşısında onları oldukça güçlü kılar.
Schwab Foundation for Social Entrepreneurship’in sosyal girişimciler için ortak özellikler listesi aşağıdaki özellikleri kapsamaktadır1:
● Sosyal ve ekonomik kalkınmaya anlamlı bir katkı sağlamak adına tüm insanların doğuştan gelen kapasitelerine dair sarsılmaz bir inanç
● Gerçekleştirmek için sürekli canlı ve çalışan bir tutku
● Sosyal bir soruna uygulanabilir ama yenilikçi bir duruş, çoğunlukla pazar prensip ve güçlerini birleştirmek için dikkafalı sayılabilecek bir inatçılık. Bu inatçılık onlara ideolojik ya da alan disiplinlerinin kısıtlamalarını ve buralardan ayrılamayan insanları zorlama gücü vermektedir.
● Etkilerini gözlemlemek ve ölçmek için bir şevk. Girişimciler, kendi organizasyonlarının çabası ve etkileşimde olduğu topluluklara dair yüksek standartlara sahiptirler. Nitel ve nicel data, düzenli geri bildirim ve gelişim için anahtar araçlarıdır.
● Sağlıklı bir sabırsızlık. Sosyal girişimciler, değişimin olması için öylece oturup bekleyemezler, onlar değişimi sağlayanlardır.
Dünya’da en sık ismi anılan sosyal girişimciler:
Bill Drayton, sadece iyi bir sosyal girişimci değil, kavramın tanımlanması ve duyulması için de oldukça emek vermiş birisidir. Ashoka’nın kurucusudur. Ashoka, dünyadaki sosyal girişimcileri bulmak ve desteklemek için kurulmuş bir yapıdır. (Türkiye’deki yapılanmasına dair web sayfalarından bilgi alabilirsiniz.) Drayton, sosyal girişimciliğe dair uzmanlığını farklı kurum ve kuruluşlara da yaymıştır, bunlar arasında Community Greens, Youth Venture, Get America Working! gibi yapılar da bulunmaktadır.
Muhammed Yunus, Grameen Bank’ın kurucusu olup sosyal girişimcilik, mikrofinans ve sosyal ekonomiler üzerine kitaplar yazmıştır. Grameen Bank, finansal bağımsızlığını kazanmaya çalışan insanlara mikro krediler sağlayan bir kuruluştur. Banka 1983’te kurulmuştur ve bu çalışmaları 2006 yılında Yunus’a Nobel ödülü kazandırmıştır.
Blake Mycoskie, popüler kültürü de kullanarak sosyal bir marka yaratmıştır. Mycoskie, 2006 yılında Arjantin’i ziyaret ettiğinde çocukların ayakkabısızlıktan birçok hastalıkla mücadele ettiklerini öğrenir. Bundan sonra da uygun fiyata mal olan ve basit tasarımı ve rahatlığıyla ilgi çeken TOMS’u tasarlar. Satılan her bir çift için de bir çocuğa ayakkabının eşini hediye eder. Şimdiye kadar bu firma milyonlarca çift ayakkabı sağlamıştır. 2011 yılından beri de gözlük çerçevesi ve güneş gözlüğü satışlarını kullanan başka bir inisiyatifle ihtiyaç sahiplerine gözlük ve göz ameliyatı destekleri vermektedir.
Scott Harrison, Liberyalı bir eğlence mekânı kurucusudur. Temiz ve erişilebilir suyun günümüzde hâlâ milyonlarca insan için mümkün olmadığını gören Harrison, bu sorunu çözmek için kendine yaptığı işten farklı bir misyon belirler. Bugün 17’den fazla ülkede bir milyondan fazla insanın temiz suya erişimini sağlamış bir sosyal girişimcidir. Oldukça başarılı ve çok hızlı büyüyen organizasyonu ile şimdiye kadar gelmiş en başarılı isimlerden biridir.
Bunker Roy, aktivist ve sosyal girişimcidir, Hintlidir. Asya ve Afrika’da binlerce insanın güneş enerjisinden yararlanabileceği teknik yapıları kurmalarını sağlamıştır. Barefoot College’ın kurucusudur. Bu okul, özellikle fakir köylerdeki kadınlara mühendislik, mimarlık ve tıp eğitimleri vermektedir. Her bir kampüs ise öğrenciler tarafından geliştirilen güneş enerjisi sistemleri ile ihtiyaçlarını karşılamaktadır. (Okulun hikâyesini Roy’un kendi TED konuşmasından da dinleyebilirsiniz.)
Bu kalbi kocaman insanların, temelde 3 ortak noktaları mevcut. İlki, topluluk ihtiyacının tespitini yapacak ve bununla kişisel bir sorumluluk taşıyacak kadar “dünya vatandaşı” olma hali. Bu kişiler verilmiş kimliklerini, kendi aldıkları kimliksel görev ve misyonlarla beslemişlerdir. İkincisi, tutkuları para ve güç arayışının ötesindedir. Odaklarında hizmet etme yaklaşımı vardır ve bu birçok şeyin önünde ve öncesinde gelmektedir. Üçüncüsü ise, para ile olan ilişkileridir. Para bir amaç değil, araçtır; o yüzden farklı kaynaklardan gelişi önemli olmakla birlikte para merkezde yer almaz. Bu üç temel özellikle de algılarını, davranışlarını ve karakterlerini farklılaştırırlar.
Sosyal girişimcilerin, ne ve nasıl yaptıkları üzerinden gelen tanımlamalar yanında özellikle “kim” oldukları üzerinde durmakta fayda var. Burcu Kümbül Güler’in Sosyal Girişimcilik kitabı2 içerisinde sosyal girişimcilerin değerleri başlığı altında yer verdiği kişisel değerlere özellikle vurgu yapmak istiyorum. Bu değerler; maneviyatçılık, sosyal sorumluluk, özgecilik, ahlaklı olmak, dürüstlük ve empati sahibi olmaktır. Maneviyatçılık, burada dini inançlardan öte bir bütünün parçası olarak hissetme ve yardım etme isteğini ifade etmektedir. Sosyal sorumluluk, sosyal girişimcilerin parçası oldukları topluluklar içerisinde güçlü bir adalet ve ahlaki sorumlulukla iyi bir vatandaş olma çabasını ifade eder. Özgecilik; fedakâr biçimde, diğerlerine faydalı olma, gönüllü olarak gerçekleştirme, bilerek yapma, yararı amaçlama ve dışarıdan gelecek bir ödül beklentisi ile yapmama halini ifade eder. Sosyal girişimcilerin ahlaklı olmaları, ahlaki bir sorumluluk taşımaları gerekir. Bu halde, insanlara saygı duyma, sempati ve empati kurabilme, akılcı ve farkında olma bunun da alışkanlık haline getirilmesi olarak özetlenir. Dürüstlük, güven verme ve inandırıcı olabilmek için oldukça önemli bir özelliktir. Dürüstlük bağlamında, sosyal misyonu ön planda tutarak yapılanları tüm paydaşlarla açıkça paylaşabilmek organizasyon boyutunda oldukça önemlidir. Empati sahibi olmak ise sosyal girişimcileri diğer girişimcilerden ayıran en önemli özellik olarak ele alınmaktadır. Kendi dışında, ihtiyaç sahibi olan insanların bakış açılarını algılayabilmek ve duygusal durumunu hayal edebilmek anlamına gelen empatinin sosyal girişimciler için motivasyonları içinde önemli olduğu vurgulanmaktadır.
Sosyal girişimciler, kişisel değerlerden liderlik vasıflarını şekillendirmekte, bu değerler de organizasyonlarının hangi kültürle yapılanacağına işaret etmektedir. Kültürlerden kurumlar, kurumlardan sistemler dönüştürüleceği için sonunda sosyal bir değişim niyeti ile yola çıkılırsa sosyal girişimci çalışmaya başlayacağı ilk şeyin kendisini ‘büyütmek’ olduğunun farkında olmalıdır. Böylece kendi hayatının/tercihlerinin sorumluluğunu alabilen liderler, uzun vadede kendi değerleri ve motivasyonuyla sosyal girişimciliği amacı doğrultusunda kullanacaklardır.
1 Schwab Foundation for Social Entrepreneurship, Publications, What is Social Entrepreneur?
http://www.schwabfound.org/content/what-social-entrepreneur
2 Efil Yayınevi, Ankara, 2010.
Yazar: Sezin İlbasmış Dindaroğlu